Το παντελώς αυτονόητο της σημασίας του εδάφους, μας κάνει να προσπερνάμε την κρισιμότητα της λειτουργίας του. Μας παρασύρει φαίνεται η εικόνα των ανθισμένων λουλουδιών, των καλοφροντισμένων δενδρώνων, των λειβαδιών με τα ζώα και των ρωμαλέων δασών. Λίγο σκεφτόμαστε το έδαφος που τα τρέφει. Ένα βιο-σύστημα που … σιγοβράζει με την παρουσία σε αυτό άπειρων ανόργανων και οργανικών ενώσεων, δισεκατομμυρίων βακτηριδίων, μυκήτων και απειράριθμων εντόμων και ασπόνδυλων.
Αυτό το βιο-σύστημα γιορτάζουμε σε λίγες ημέρες. Κάθε χρόνο από το 2013, στις 5 Δεκέμβρη γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Εδάφους. Μια γιορτή που καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης των Επιστημών Εδάφους (IUSS), με στόχο να τονίσει τη σπουδαιότητα του εδάφους ως κρίσιμου συστατικού του φυσικού συστήματος και τη συμβολή του στην ανθρώπινη ευημερία.
Με αφορμή λοιπόν την ημέρα αυτή θα διαπιστώσουμε ότι το έδαφος παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος πολλών και μάλλον δίκαια.
Το είδε η επιστήμη ωφελιμιστικά και σαν πεδίο έρευνας. Το είδε ο homo economicus σαν πεδίο χρησιμότητας και κερδοφορίας. Το είδαν πολλοί διανοητές σαν έναν πόρο «εν ανεπαρκεία» ή σαν ένα αέναο πελάτη της τεχνολογίας μέσω της οποίας αυξάνονται συνεχώς τα όρια των δυνατοτήτων του. Το είδαν οι ιστορικοί της οικονομίας και της γεωργίας σαν ένα πεδίο γνώσης που έχει διδάγματα βιωσιμότητας από χιλιετίες αγροτικής ιστορίας και άπειρες τοπικότητες. Τα Ηνωμένα Έθνη θεώρησαν ότι πρέπει να μπει στην παγκόσμια ατζέντα. Έννοιες όπως η διατήρηση «ζωντανού» εδάφους, βιοποικιλότητας του εδάφους, βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους, μείωσης της σπατάλης, επανάχρηση και ανακύκλωση πόρων, συνοδεύουν πια το αίτημα για περιβαλλοντικές «πράσινες» προσεγγίσεις.
Το χειρίζονται καθημερινά εκατομμύρια αγροτών που το καλλιεργούν για την επιβίωσή τους αλλά και για τη διατροφή όλων μας. Αρκετοί από αυτούς το τιμούν λατρευτικά. Το αναγνωρίζουν σαν το υπέρτατο βιο-σύστημα για τη στήριξη του είδους μας και επαναφέρουν την πανάρχαια πρακτική «θρέψε το χώμα όχι το φυτό» καθώς το έδαφος είναι αυτό που θα θρέψει το φυτό. Αυτοί οι λίγοι άνθρωποι είναι που μας καλούν σε αναθεώρηση του καλλιεργητικού μοντέλου που έχει επικρατήσει. Αυτοί είναι που μας εισήγαγαν σε έννοιες όπως η «αυτογονιμότητα» των εδαφών, η χρήση βιολογικών ενεργοποιητών, κ.α.
Το έδαφος παραμένει η βάση της καλλιέργειας άρα και της διατροφής του συντριπτικού ποσοστού των κατοίκων του πλανήτη. Η υποκατάστασή του αν και πλέον είναι τεχνολογικά εφικτή γίνεται με δυσθεώρητα κόστη για υποδομή και ενεργειακή κατανάλωση. Εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις όπου η αλυσίδα αξίας «από το εργαστήριο στο ράφι» είναι αναγκαία ή αποδεκτή παρά το κόστος της, η κλασσική αλυσίδα αξίας «από το χωράφι…» παραμένει αναντικατάστατη και οικονομικότερη.
Το έδαφος λοιπόν!
- Από αυτό ζουν το 95% των αγροτών παγκόσμια.
- Μέχρι το 2050 η παραγωγή τροφίμων στις αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει να αυξηθεί 100% και στον υπόλοιπο κόσμο 60%.
- Η αποτελεσματικότερη χρήση του νερού, η μειωμένη χρήση φυτοφαρμάκων και η βελτίωση της υγείας του εδάφους μπορούν να οδηγήσουν σε μέσες αυξήσεις της απόδοσης των καλλιεργειών κατά 79%.
- Από το 1,3 δις αγροτών παγκόσμια, το 1 δις εργάζεται με τα χέρια και 430εκ. χρησιμοποιούν ζώα. Μια μειοψηφία χειρίζεται τα 27 εκ. τρακτέρ που υπάρχουν στον κόσμο
- Κατά μέσο όρο 250.000 σκουλήκια σε κάθε εκτάριο καταβροχθίζουν κάθε χρόνο 300-600 τόνους γης βελτιώνοντας τη δομή του εδάφους.
- Το έδαφος δεσμεύει ως και 22% της ετήσιας εκπομπής άνθρακα από ανθρώπινες δραστηριότητες.
- Περίπου 33% του διαθέσιμου εδάφους έχει ήδη υποβαθμιστεί από ανθρώπινες δράσεις και κακές γεωργικές πρακτικές (ερημοποίηση).
- Η υποβάθμιση του εδάφους έχει άμεσες αρνητικές συνέπειες για τους στόχους κατά της κλιματικής αλλαγής.
- Στην Ε.Ε. 970 εκατομμύρια τόνοι γόνιμου εδάφους χάνονται στην θάλασσα.
Φαίνεται λοιπόν ότι το έδαφος δεν είναι απλά «τούτη η γη που την πατούμε».
Δεν είναι το δάπεδο του πλανήτη μας, ούτε οικόπεδα προς διανομή και περίφραξη, ούτε το πεδίο των καλλιεργητικών δραστηριοτήτων μας. Αργά-αργά, η βιομηχανική κοινωνία δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι το έδαφος δεν είναι η προστατευτική φλούδα του υπεδάφους στην οποία μπορούμε να δρούμε ανεξέλεγκτα, κοντόφθαλμα, εγωιστικά και αλαζονικά.
Η ελπίδα ότι μια τυχαία αυτο-επαναρρύθμιση θα είναι πάντα δυνατή, αποκοιμίζει αλλά δεν αλλάζει τη σκληρή πραγματικότητα. Για το λόγο αυτό πριν αποκοιμηθούμε ας ακούσουμε τι έχει να μας πει η στρατιά των αόρατων εργαζόμενων στο έδαφος (μικροοργανισμοί, ασπόνδυλα, έντομα κ.α.), ας προβληματιστούμε και γιατί όχι ας υιοθετήσουμε τις απόψεις τους.
_______________________________________________________________________
